Column Martin Sommer.
Deze week werd de referendumwet door Renske Leijten van de SP uit de mottenballen gehaald. Ik vond het een dappere nieuwe poging, nadat de vorige een halfjaar geleden was afgeschoten. De argumenten voor het referendum kennen we: meer zeggenschap, meer betrokkenheid, minder kloof. De argumenten tegen hadden tot nu toe de overhand: het referendum vraagt een ja of nee, terwijl de werkelijkheid ingewikkeld is en vraagt om een bezonken oordeel.
Vanwege hun bezonken oordeel zijn bestuurders meestal geen aanhanger van de volksraadpleging. Om die reden was het pikant dat deze week de Kamer door het kabinet werd bijgelicht over de instelling van een zogeheten burgerforum over het klimaat- en energiebeleid. De formule van het burgerforum luidt dat een door loting aangewezen groep mensen intensief overlegt over een beladen onderwerp, waarna men er samen uitkomt. Het nadeel is niet anders dan dat van het referendum: men bespreekt één onderwerp, terwijl de echte wereld is opgetrokken uit rattenkoningen en dilemma’s. Als desondanks de powers that be in geestdrift ontsteken voor deze vorm van volksinspraak, boer pas op je kippen.
Grote aanjager van het voornemen om over het klimaat een burgerberaad in te stellen was de schrijver Eva Rovers, met haar boekje Nu is het aan ons. Zij vertelde in vraaggesprekken dat ze ook lid was van Extinction Rebellion. Bij een bezoek aan hun site bleek me dat de klimaatrebellen óók aanhangers zijn van burgerberaden. Je kunt veel zeggen van de schilderijbekladders en snelweglijmers, maar niet dat ze geduld hebben met medeburgers die andere gedachten koesteren. De apocalyps moet worden voorkomen en het burgerforum is daarvoor klaarblijkelijk een probaat middel. Dat zou ook de minister argwanend moeten stemmen.
Rob Jetten: flinke vinger in de pap bij de vragen… Beeld ANP
Voorstanders wijzen altijd op het mooie succes van het beraad over abortus in Ierland. Het onderwerp voldeed aan alle voorwaarden. Een overzichtelijke maar vastzittende kwestie. Een heldere vraag voor of tegen. Na raadpleging van deskundigen zoals medici en prelaten, sloten de Ieren vrede met zichzelf, bezegeld door een referendum. Klimaat als onderwerp is omstreden, maar dat is dan ook de enige overeenkomst. Het ontbreekt aan een eenvoudige vraag. Een referendum mag er niet komen. Het grootste bezwaar is dat we de uitslag al kennen. Nederland moet klimaatneutraal zijn in 2050. Het is alsof je de Ieren zou vragen wat ze van abortus vinden, maar ze alleen mogen antwoorden of er een bedenktijd van vijf dan wel tien dagen moet komen.
Eva Rovers zag als voordeel van een burgerberaad dat de deelnemers zich niet zoals Kamerleden laten besmoezen door lobbyisten; het zijn echte mensen, met echtemensenopvattingen. Daan Roovers, geen familie, wel voormalig denker des vaderlands, tevens kandidaat Eerste Kamerlid voor GroenLinks, hoorde ik iets dergelijks zeggen. Zij vindt het winst dat burgers die meedoen aan een beraad voor zichzelf spreken en zich niet als Kamerleden voor karretjes laten spannen. Hier maakt de ex-denker een populistische denkfout, aangezien Kamerleden nu juist gekozen zijn om anderen dan zichzelf te vertegenwoordigen.
Zelf ken ik geen enkel echt mens die zin zou hebben in zo’n klimaatberaad. In de stukken kwamen wat oefen-onderwerpen voorbij, zoals de vraag ‘hoe solidair wil je zijn’, of ‘hoe geven we de transitie van dierlijke naar plantaardige eiwitten vorm’, of ‘wat is de waarde van natuur’. Dat zijn nu juist de vragen van ambtenaren en belanghebbenden, niet die van je oom of je tante. Als ik een vraag mocht stellen, zou ik het beraad voorleggen hoe het straks verder moet als de benzine zes of zeven keer zo duur is als nu. Dat voorspelde de directeur van BP deze week, omdat de oliemaatschappijen onder druk van de klimaatlobby veel te weinig in nieuwe winning hebben geïnvesteerd. Over mijn bemoeienis hoeft niemand zich overigens zorgen te maken. Minister Jetten (Klimaat) heeft in de stukken laten zetten dat het kabinet over de vragen een flinke vinger in de pap wil hebben.
Het opmerkelijke bondgenootschap van klimaatrebellen en zittende macht wijst uit dat medezeggenschap niet de allerhoogste prioriteit heeft. Om de vereiste klimaatneutraliteit in 2050 voor elkaar te krijgen, heeft de minister eerst Ed Nijpels en nu Kees Vendrik aangesteld, als bezoldigde urgentiemakers. Vertraging door domme kortzichtigheid, egoïsme of overige onderbuikgevoelens is het laatste wat ze kunnen gebruiken. Wat kan anders de bedoeling zijn van het klimaatberaad dan de mensen zachtjes maar met gezwinde spoed in de richting van de juiste mening te nudgen?
Daan Roovers: Kamerleden laten zich voor karretjes spannen…Beeld Hollandse Hoogte / Maartje Geels
Het burgerberaad past bij een overheid die hunkert naar erkenning, murw geslagen door de verwijten vanuit de Kamerbankjes en het publiek. Tegelijk wil dezelfde overheid steeds meer invloed hebben op het privéleven van haar onderdanen. Daarover gaat het nieuwe boek De integrale staat van vertrekkend hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen, die we kennen van zijn staatsmachtkritiek.
Het blad Binnenlands bestuur vroeg zijn mening over het verbod door de provincie Noord-Holland om in bushokjes reclame te maken voor vis, vlees of fossiele brandstoffen. Alles uiteraard in het kader van een beter klimaat. Frissen zag er paternalisme in, van een staat met almachtsfantasieën. Men kan zich niet losmaken van de ‘stip aan de horizon. De gedachte dat er géén stip aan de horizon is, is onverdraaglijk’. De staat spant zich in voor je geluk, maar het is een gevaarlijke vriend. Hij deelt niet alleen toeslagen uit, maar kan ook je kind uit huis halen, je boerengrond onteigenen of zich met je boodschappen bemoeien. Ik zou wel eens een burgerberaad willen over de vraag: wat wil de staat eigenlijk van ons, en wat willen wij van de staat?
Paul Frissen: leven zonder stip aan de horizon…Beeld ANP / Herman Wouters
Bron: De Volkskrant