Bij een verbouwing gaat altijd wat mis
Mensen kunnen nu eenmaal slecht tegen verandering
In de documentaire ’Het nieuwe Soestdijk’ volgt Frans Bromet de soap rondom de verkoop en de renovatie van Paleis Soestdijk. Ondanks de grootse plannen van de nieuwe eigenaren is er na vijf jaar nog altijd niets gedaan om het vervallen paleis in ere te herstellen. ,,De bureaucratie is verschrikkelijk in Nederland.”
In het kantoor van filmmaker Frans Bromet in Ilpendam wordt op een regenachtige dag hard gewerkt. In de ene ruimte monteert iemand scenes en in een andere ruimte wordt iemand geïnterviewd voor weer een nieuwe documentaire. In alle kamers staan kasten vol oude banden en filmrollen tegen de muur geplakt: een soort behang van zijn oeuvre.
Ondanks zijn leeftijd (78) heeft Bromet nog geen zin om te stoppen. Ook vandaag werkt hij samen met zijn team aan een nieuwe documentaire. Ditmaal over mensen die tijdens hun werk te maken hebben gehad met bedreigingen of geweld. Hij zegt pas te stoppen met filmen als hij zijn camera niet meer vast kan houden.
Zijn laatste werk ging een paar weken geleden in première en is donderdag voor het grote publiek te zien op televisie. In ’Het nieuwe Soestdijk’ volgt Bromet de ontwikkelingen rondom de renovatie van Paleis Soestdijk. Nou ja, renovatie: er is vijf jaar sinds de verkoop nog altijd geen steiger geplaatst.
Het Rijk verkocht het paleis in 2017 voor 1,7 miljoen euro aan Ton en Maya Meijer-Bergmans, die wilde plannen hadden met het gebouw en de omliggende grond. Een hotel, conferentiezaal en luxe woningen moesten de kosten voor de renovatie gaan dekken. Dat leidde snel tot verzet. Bewoners en politici van de gemeente Baarn keerden zich tegen de plannen van de nieuwe eigenaren, omdat het grootse project de unieke natuur in de omliggende omgeving zou aantasten.
In geheel eigen stijl volgde Bromet de afgelopen drie jaar betrokkenen rondom de renovatie van Soestdijk. De nieuwe eigenaren, raadsleden en bezorgde burgers: allemaal komen ze aan bod. Volgens Bromet is dat ook essentieel om het verhaal goed te vertellen. ,,In de filmwereld denken we graag in goed en slecht. Er is een held en er is een vijand. Ik probeer in mijn documentaires naar voren te brengen dat het niet zo zwart-wit is.”
Op de vraag hoe hij op het onderwerp is gekomen, is Bromet eerlijk. ,,Een producent had al een tijdje het idee en vroeg of ik misschien interesse had. Zo gaan die dingen”, antwoordt hij nuchter. Maar hij was al een tijd op de hoogte dat er iets speelde rondom Paleis Soestdijk en dacht dat er wel een interessant verhaal in zat. ,,Ik heb vroeger veel verbouwingsprogramma’s gemaakt, dus dat trok mij wel. Bij een verbouwing gaat altijd wat mis.”
Met welk plan begon u aan deze documentaire?
,,Ik heb geen plan of invalshoek. Ik ga met mijn camera ergens heen en die zet ik dan aan. Veel filmmakers doen eerst onderzoek en maken op basis daarvan een script of een scenario dat ze in hun hoofd hebben. Volgens mij kan dat helemaal niet, want dan heb je helemaal geen mogelijkheden om te reageren op veranderingen. Wij volgen niet een bepaalde lijn en kijken later wel wat eruit is gekomen.”
Bent u wel eens bang dat er niets uitkomt?
,,Er gebeurt altijd wel wat, maar dat is een lang proces. Als vandaag iets niet lukt, komt dat morgen wel. Het is een kwestie van een lange adem, waarin je drie jaar iedere ontwikkeling volgt. Uiteindelijk leg je het materiaal naast elkaar en ga je monteren. Dan blijkt er altijd wel een interessant verhaal te zijn. Wat het bij de documentaire over Soestdijk allemaal nog wat makkelijker maakte, is dat iedereen mee wilde werken. Ik heb ooit een documentaire gemaakt over de plannen van politiek rechts in Nederland, toen was het veel moeilijker om iedereen te spreken. In dit proces kon ik gewoon overal bij zijn.”
Is dat een belangrijke eigenschap die u bezit? Dat mensen makkelijk dingen loslaten als u ze interviewt?
,,Ik denk dat mensen graag hun verhaal vertellen. Vooral als je neutraal bent en geen oordeel uitspreekt. Elke keer als je je verhaal kan vertellen, is dat een buitenkans. Meestal luisteren mensen namelijk niet, of in ieder geval niet goed. Dat zie je ook in de politiek. Dan zegt iemand wat en dan wordt het gelijk door de andere partij verdraaid. Ik laat gewoon merken dat ik geïnteresseerd ben in het verhaal. Ik neem het zoals zij het vertellen.”
De werkwijze van Bromet is volgens hemzelf nog altijd niet geaccepteerd in de filmwereld. Documentairefondsen verwachten een uitgetekend plan, waarin precies staat geschreven wat er in de documentaire gaat gebeuren. ,,Bij die fondsen zitten allemaal mensen die denken dat hun oordeel van waarde is, maar dat is niet zo. Ik ben al ik weet niet hoelang bezig en ik heb oneindig veel films gemaakt, maar ze snappen nog altijd niet hoe ik werk.”
Gelukkig voor Bromet was de financiering van ’Het nieuwe Soestdijk’ al geregeld toen hij eraan begon. Daarna was het zoeken naar de hoofdpersonen, om die gedurende het hele proces van de verkoop tot aan de renovatie te volgen.
Wie was de eerste partij die u benaderde voor de documentaire?
,,Dat was het echtpaar Ton en Maya Meijer-Bergmans. Zij hebben in 2017 Paleis Soestdijk voor 1,7 miljoen gekocht van het Rijk, met een heel plan om de nodige renovatie te financieren.”
Waarom wilden ze Soestdijk zo graag hebben?
,,Veel concurrentie was er niet, want de renovatie kost nogal wat. Maar dit is wat zij doen. Ze kopen zo’n gebouw, proberen er iets unieks van te maken en verkopen het dan door met winst. Al heb ik niet idee dat zij het per se voor het geld doen. Het hele proces heeft veel meer gekost dan het tot nog toe oplevert.”
Hun plannen stuitten gelijk op weerstand vanuit de gemeente en burgers uit Baarn. Hoe komt dat?
,,Ik heb veel ervaring met verbouwingen. Het gebouw waar we nu zitten, heb ik bijvoorbeeld een aantal jaar geleden verbouwd, daar was mijn buurman het toen niet mee eens. Die vond het te hoog. Die heeft tot de Raad van State doorgeprocedeerd. Zo gaan die dingen. Mensen kunnen nu eenmaal slecht tegen verandering. In het geval van Paleis Soestdijk is dat ook zo gegaan. Er zijn oudere mensen met te veel tijd, die niet goed tegen verandering kunnen. Een geval van: je weet wel wat je hebt en niet wat je krijgt. Dan ontstaat er een conflict.”
Denkt u dat er vooraf genoeg rekening is gehouden met het verzet tegen de renovatieplannen?
,,Ik denk dat Ton en Maya Meijer-Bergmans wel rekening hebben gehouden met wat verzet, want dit is niet hun eerste project. Maar dat er na vijf jaar nog altijd niet is begonnen met de renovatie hadden zij natuurlijk ook niet voorzien. Dit is een geval van doorgeslagen bureaucratie.’’
Is dat het onderliggende thema van de documentaire, doorgeslagen bureaucratie?
,,Een van de belangrijke thema’s wel denk ik. Bureaucratie is natuurlijk verschrikkelijk in Nederland. Dat zie je bij dit project ook. Uiteindelijk komt er een wethouder met een dossier van duizend pagina’s over de renovatieplannen van Paleis Soestdijk en dat moeten gemeenteraadsleden in hun vrije tijd gaan lezen. Terwijl zij dat werk tegen een minimale vergoeding doen, die hebben daar helemaal geen tijd voor. Het is een ongelijke democratie.”
Heeft u een idee hoe dit beter zou kunnen?
,,Een burgerberaad zou daarbij helpen denk ik. Dan kies je een groep willekeurige bewoners binnen een gemeente en die kun je dan een kwestie voorleggen. Een bezuiniging of iets dergelijks. Zij gaan dat met zijn allen bespreken en daaruit komt dan een advies van de bewoners aan de gemeente. Voor een film over de gemeente Zeist heb ik zo’n proces ooit kunnen volgen en dat werkte heel aardig.”
In de documentaire zien we iets soortgelijks: drie groepen van twintig mensen die hun zorgen en vragen over het project bespreken. Is dat niet hetzelfde?
,,Nee, want de beslissingen zijn al genomen. Er wordt helemaal niet geluisterd naar de bewoners van Baarn. Die insprekers hebben helemaal geen rechten. Dat is een spelletje om mensen bezig te houden”
Vindt u dat Ton en Maya Meijer-Bergmans de bewoners meer hadden moeten betrekken bij het project?
,,Vanuit hun gezien vind ik wel dat ze hun best hebben gedaan om de bewoners te betrekken. Ze hebben een aantal voorlichtingsavonden gehouden en met de natuur willen ze best wel een beetje rekening houden. Maar dat zij 800.000 euro moeten betalen voor alleen al een natuuronderzoek is absurd. Dat is toch weer die bureaucratie: als burger moet je zoveel doen voordat je eindelijk ergens aan kan beginnen.”
Nadat Ton en Maya Meijer-Bergmans hun plannen hadden ingekrompen, ging een groot deel van de gemeenteraad akkoord. Toch blijft Kees Koudstaal zich als eenmansfractie zich tegen de plannen keren. Wat drijft hem?
,,Hij is erg begaan met de natuur. De plannen van de projectontwikkelaar verstoren voornamelijk de natuur rondom Paleis Soestdijk. Dat drijft hem. Ik vind dat heel legitiem.”
Hij is uiteindelijk de enige politieke partij die aan het woord komt in de documentaire, is dat een bewuste keuze?
,,Hij is de belangrijkste tegenstander van de renovatieplannen.”
Is dat dan wel representatief voor hoe de bewoners van Baarn denken?
,,Dat is het doel ook niet van de documentaire. Het is een verhaal dat je probeert te vertellen. En soms wordt er gestreden door één persoon tegen een enorme overmacht. Dat is in dit geval zo.”
Hij heeft de strijd nog niet gestaakt.
,,Hij heeft zijn taak als gemeenteraadslid neergelegd en is een stichting begonnen die zich tegen de plannen van Ton en Maya Meijer-Bergmans keert. Hij is met dit dossier naar de Raad van State gegaan, die komen ooit met een uitspraak daarover. Dat is nu de reden dat er nog altijd niet is begonnen met de verbouwing.”
Is de zaak van Paleis Soestdijk representatief voor hoe wij in Nederland met grote beslissingen omgaan?
,,Ja. Je ziet dat de regering geen beslissingen meer durft te nemen. Alles wordt maar vooruit geschoven, blijft maar door sukkelen en uiteindelijk stort dat in.”
Wat vindt u zo interessant aan het onderwerp?
,,Dat is die constante strijd die je ziet. Die strijd die woedt overal, op alle niveaus van de samenleving. Dan komen alle partijen met argumenten waarom ze gelijk hebben, terwijl er in de meeste gevallen geen goed of kwaad is. Dat vind ik interessant om uit te zoeken.”
Hoe denkt u dat het gaat aflopen?
,,Dat is lastig te zeggen, want alle betrokken partijen begrijp ik wel. Gelukkig heeft de Raad van State een wetboek om zich aan vast te houden. Alleen zo’n uitspraak kan soms jaren duren. Zeker omdat ze nu nog eigen commissie hebben die bezig is met het onderzoek. Uiteindelijk zijn het paleis en de omliggende grond gewoon van Ton en Maya Meijer-Bergman en zijn hun plannen door de gemeenteraad goedgekeurd. Eigenlijk ben je dan klaar, maar in Nederland kan iedereen bezwaar maken. Dus als de Raad van State echt onpartijdig is, kan Kees Koudstaal nog altijd winnen. Daarom is er nog altijd geen schep in de grond gegaan.”
Valt er iemand aan te wijzen die schuld heeft aan de vertraging?
,,Niet één persoon, maar het is het hele systeem dat hier faalt.”
De documentaire eindigt met een open einde. Gaat u het vervolg van het proces ook filmen?
,,Het zou kunnen. Misschien dat ik de verbouwing ga volgen. Maar wellicht komt er geen verbouwing. Zoals ik al zei schrijf ik niet van te voren een scenario.”
Bent u trots op de documentaire?
,,Ja hoor, ik vind het mooi geslaagd.”
Maken reacties van anderen daarbij uit voor u?
,,Niet perse, maar ik vind het altijd wel grappig om te lezen. Meestal worden de dingen die ik maak goed ontvangen. Kritiek maakt mij verder niet zoveel uit. Je moet alles een beetje relativeren. Zo’n documentaire wordt één, misschien twee keer uitgezonden en dat is het dan. De volgende dag zijn er weer andere films die de aandacht trekken.”
Bas Beekman
Uitzending
De EOdoc ’Het nieuwe Soestdijk’ is donderdag 20 oktober te zien om 22.15 uur op NPO2
Menu